OKUL SOSYOLOĞU PROJESİ EYLEM PLANI

GEREKÇE:

MEB, 2011-2012 eğitim öğretim yılı istatistiklerine göre, Türkiye'de 60 bin 165 okulda

toplam 25 milyon 429 bin 670 öğrenci eğitim görmekte, 880 bin 317 öğretmen de

hizmet vermektedir. Türkiye genelindeki tüm okullarda ise toplam 607 bin 98 derslik

bulunmaktadır.

Türkiye’nin gelecek nesillerini ve yeni vatandaşlarını yetiştiren milli eğitim sisteminde

sağlıklı bir eğitim-öğretim süreci, iyi örgütlenmiş rehberlik sistemi ile doğrudan ilişkilidir.

Türkiye’de ilkokul, ortaokul ve liselerde rehberlik öğretmenleri ile birlikte okul sosyoloğunun

istihdam edilmesi rehberlik sisteminin etkin ve işlevsel hale getirilmesi için önem

taşımaktadır. Sosyal bir sistem ve kurum olan okullarda sosyolojik bakış açısı olmadan

verilen rehberlik hizmeti eksik kalmaktadır.

Sosyoloji, toplum içinde yaşayan birey gerçekliğinde toplumsal davranışı, sosyal olayları,

sosyal kurumları ve sosyal değişmeleri neden-sonuç içerisinde incelemektedir. Bireyi ve

toplumu anlamak ve açıklamak için sosyolojik bakış açısı şarttır. Rehberlik ve psikolojik

danışmanın temelini oluşturan bilimsel disiplinlerden birisi de sosyolojidir. Rehberlik hizmeti

verilen bireyin, ailesinden başlayarak bütün sosyal çevresi ile etkileşimini bilmeden verilen

rehberlik hizmeti yetersiz olmaktadır.

Okul sosyoloğu, bireyi (öğrenciyi) bütün sosyal çevresiyle inceleyerek anlamaya çalışır. Bu

inceleme, sadece problemli öğrencileri değil, diğer öğrencileri de kapsar. Okuldaki tüm

öğrenciler taranarak riskli veya dezavantajlı öğrenciler belirlenerek, onlara verilecek

danışmanlık hizmeti ile önleyici bir rehberlik hizmeti de sağlanmış olacaktır.

Küreselleşme, birey ve toplumları hızla etkilemekte ve değiştirmektedir. Çocuklar ve gençler

özellikle internet temelli yeni medya tarafından yönlendirilmektedir. İnternet oyunları

bağımlılığı çerçevesinde, şiddet davranışını rol model alan çocuk ve gençlerde şiddet eğilimi

ve riskli davranış örüntüleri yaygınlaşmaktadır. Bu bağlamda, okullarda verilen rehberlik

hizmetinin daha kapsamlı olması gerekmektedir. Bu da ancak, rehberlik servislerinde

rehberlik öğretmeni ile eşgüdüm içerisinde görev yapacak olan okul sosyoloğu ile mümkün

olabilir. 2

Türkiye’nin toplum yapısındaki hızlı değişme, yeni bunalımları da beraberinde getirmektedir.

Nüfusun kentlere yığılması, sağlıksız kentleşme suç oranlarını artırmaktadır. Özellikle çocuk

ve gençler arasında artan suç oranları toplumdaki sorunun ne kadar ciddi olduğunu ifade

etmektedir. Adalet Bakanlığı (UYAP) 2011 ve 2012 yılının ilk 6 ayı verilerine göre; mükerrer

sayılar hariç olmak üzere 400,649 çocuk bir suçun faili (şüphelisi, sanığı) ve 848,182 çocuk

da herhangi bir suç olayının kurbanı yani mağduru olarak adliye kayıtlarında yer almıştır.

Aynı kaynağa göre, 2010 yılında ailelerle ilgili adliye kayıtlarında yer alan boşanma karar ve

dava sayısı 402,631’dir. Yine, Adalet Bakanlığı’nın 2011 verilerine göre, İstanbul’da 1486

tecavüz, 2488 çocuk istismarı, 2223 taciz yaşandı. İzmir’de tecavüz sayısı 568, Ankara’da

istismar edilen çocuk sayısı 1162’dir.

Milli Eğitim Bakanlığı istatistik verilerine göre ise, 2010 yılında devam, disiplin vs.

nedenlerle okuluyla ilişiği kesilen öğrenci sayısı 404,383 olup, bu sayının yaklaşık 180 bini

ilköğretim dönemi öğrencilerini yansıtmaktadır.

Sosyologların 21.yüzyılda yeni toplumu tanımlarken kullandıkları “Risk Toplumu” kavramı

bağlamında, bütün toplumlar sosyal ve kültürel risk tehdidi ile karşı karşıyadır. Dolayısıyla,

Türkiye’nin sosyal ve kültürel risk yapısında gözlemlenen çocuk, ergen ve gençler arasındaki

okulu bırakma, şiddet ve suç oranlarındaki artış, çocuk istismarı, tecavüzlerin fazlalaşması,

parçalanmış ailelerin çoğalması rehberlik sisteminin sosyolojik boyutunun okul

sosyologlarınca yürütülmesinin gerekliliğini ortaya koymaktadır.

MEVCUT DURUM:

Türkiye’de Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde rehberlik hizmetleri, illerde kurulan RAM

(Rehberlik Araştırma Merkezi) ile bütün ilkokul, ortaokul ve liselerde bulunan rehberlik

öğretmenleri ile yürütülmektedir. 1000 öğrenciye bir rehberlik öğretmeni düşmektedir.

RAM’larda yönetmelik ile görev yapan personelin branşları şunlardır: psikolojik

danışman, psikolog, psikometrist, eğitim programcısı, sosyal çalışmacı, özel eğitimci,

çocuk gelişim ve eğitimcisi. Bu meslekler içerisinde sosyoloğun bulunmayışı çok önemli

bir eksikliktir. RAM Yönetmeliği revize edilerek sosyolog eklenmelidir.

Okulların rehberlik servislerinde görev yapanların çoğunluğu Rehberlik ve Psikolojik

Danışma Bölümü mezunlarından oluşmaktadır. Arz-talep yetersizliğinden dolayı rehberlik

öğretmeni olarak Milli Eğitim Bakanlığı, öğretmen atamalarının iki veya üç döneminde

Sosyoloji mezunlarını da rehberlik öğretmenliğine atama yapmıştır. Hali hazırda rehberlik

öğretmenliği yapan Sosyoloji mezunları başarılı hizmetlerini sürdürmektedir.

Özel okulların ve dershanelerin rehberlik servislerinde de yeterli rehberlik mezunu

bulunmadığı için sosyoloji mezunları rehberlikçi olarak yıllardır başarılı hizmet vermektedir.

Rehberlik ve Psikolojik Danışma Bölümleri yeterince mezun verme aşamasındadır. Ancak,

okulların rehberlik servisinde tek başlarına rehberlik mezunu öğretmenler yeterli

olamamaktadır. Sisteme okul sosyologlarının da dâhil edilmesiyle, eşgüdüm içerisinde

çalışacak rehberlikçi ve sosyologlar, rehberlik hizmetinde verimi artıracaklardır.

Sosyologlar, Adalet Bakanlığı Denetim Serbestlik ve Yardım Bürolarında, Aile ve Sosyal

Politikalar Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatında, Sağlık Bakanlığında, Sosyal Yardımlaşma

ve Dayanışma Vakıflarında, Tarım Bakanlığında, Gençlik ve Spor Bakanlığında işlevsel

görev yapmaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı rehberlik sisteminde sosyologların görev yapması

geleceğimiz olan çocuk ve gençlerin sağlıklı yetişmeleri için elzemdir. 3

Sosyologlar, aldıkları sertifika ile Aile Danışmanı olarak da görev yapmaktadır. Sosyoloji

lisans eğitiminde çok geniş bir perspektifte dersler verilmektedir. Bu bağlamda, sosyoloji

bölümlerinde verilen derslerden bazıları şunlardır. Sosyolojinin alt dallarına ilişkin dersler

(aile sosyolojisi, suç sosyolojisi, eğitim sosyolojisi, köy sosyolojisi, kent sosyolojisi, hukuk

sosyolojisi, ekonomi sosyolojisi, iletişim sosyolojisi, siyaset sosyolojisi, sosyal tabakalaşma,

gençlik sosyolojisi, Türkiye’nin toplumsal yapısı vb.), psikoloji dersleri (psikolojiye giriş,

gelişim psikolojisi, öğrenme psikolojisi, sosyal psikoloji vb.), felsefe dersleri, rehberlik ve

psikolojik danışmanlık, halkla ilişkiler, sosyal hizmet kuram ve uygulamaları, sosyolojide

yöntem ve teknikler, saha araştırma yöntem ve teknikleri vb. dersler sosyoloji müfredatından

örneklerdir.

Birey ve toplumu analiz etmek için gerekli epistemolojik ve uygulamalı donanımı alan

sosyologların okulların rehberlik sisteminde görev yapmaları, Türkiye için çok önemli bir

kazanım olacaktır.

OKUL SOSYOLOĞUNUN GÖREV VE SORUMLULUKLARI

Okul sosyoloğunun pozisyonu ve kadrosu rehberlik servisinde ihdas edilmelidir. Rehber

öğretmenin bütün özlük hakları verilmelidir. Rehberlik servisi doğrudan okul müdürüne bağlı

ve sorumlu yetkilerle donatılmalıdır. Okul sosyoloğunun görev ve sorumlulukları şu şekilde

tanımlanmalıdır.

1- Öğrencilerin aile ve toplum yaşamını araştırmak. Çocuk ve genç ailesi ve sosyal

çevresiyle bir bütündür. Çağımızda ailenin çocuk ve genç üzerindeki etkinliği

azalmıştır. Ailenin çocuk ve genç üzerindeki etkisinin farkındalığını yeniden tesis

etmek gerekmektedir. Ailesinden soyutlayarak çocuk ve gence rehberlik hizmeti

verilemez. Okul sosyoloğu ve rehberlik öğretmeni eşgüdüm ve bir program

çerçevesinde sırayla öğrencilerin evlerine giderek, gözlem, mülakat ve anket yaparak

ailenin sosyolojik profilini ortaya çıkartmalıdır. Sosyolojide kullanılan aile

monografisi tekniği ile ailenin sosyal, ekonomik, siyasi ve kültürel bütün özelliklerini

belirlemek ve öğrenciyi bütüncül tanımak ve yardım etmek gerekmektedir. Aile

sosyolojisi bağlamında parçalanmış aileye mensup dezavantajlı çocuk ve gençlerin

tespit edilerek destek verilmesi gerekmektedir. Ayrıca, sosyal inceleme raporu

hazırlanarak, sosyal yardım ihtiyacı olan aileler belirlenmelidir. Elde edilen veriler

Aile ve Sosyal Politikalar il müdürlüğü ile paylaşılarak, ihtiyacı olan ailelere sosyal

hizmet verilmesi sağlanmalıdır.

2- Gençlik sosyolojisi araştırmaları yapmak. Ergenlik dönemi, çocukluktan gençliğe

geçiş sürecinde fizyolojik, psikolojik ve sosyal değişmelerin yoğun yaşandığı hassas

bir dönemdir. Bu dönemdeki gençlerin rehberliğe ihtiyaçları daha fazla olmaktadır.

Okula başlayana kadar ebeveynini davranışlarında referans alan çocuk için ilkokulda

rol model öğretmeni olmuştur. Çocuk ortaokula geçtiğinde ise, içine girdiği buluğ ve

ergenlik döneminde akran ve arkadaşlarını referans olarak alır. İyi ve olumlu arkadaş

grubuna dâhil olmayan ergenlerin şiddet içerikli davranışlar edinmesi riskine karşı

ergene rehberlik edebilmek önem taşımaktadır. Bu bağlamda, okul sosyoloğu ve

rehberlik öğretmeni, gençlerin sosyolojik profilini ortaya çıkarmak için anket ve

mülakat yapmalıdır. Gençlerin sosyal, ekonomik ve kültürel durumlarının

belirlenmesi, sorunlarının ve ihtiyaçlarının saptanarak gerekli düzenlemelerin ve

desteğin yapılması sağlanmalıdır.4

3- Yaşam koçluğu ile sosyal ve kültürel faaliyetlerin organizasyonu: Okul sosyoloğu ve

rehber öğretmen, grupla danışma veya bireysel danışmada yaşam koçluğu

yapmalıdırlar. Rehberliğin temelinde bulunan öğrencinin kendini tanıma,

potansiyelinin farkına varma ve kendini gerçekleştirme süreçlerini yapabilmesi için

yaşam koçunun rehberliğine ihtiyacı vardır. Ayrıca, okul sosyoloğu ve rehber

öğretmen öğrencilerin sosyal ve kültürel faaliyetlerini organize etme sürecinde,

öğrencilerin yeteneklerine göre sosyal kulüplerde yer almasını sağlamalıdır. Sosyal ve

kültürel kulüplerin organizasyonu okul sosyoloğu ve rehber öğretmen tarafından

yapılmalıdır. Kişisel gelişim sosyolojisi ve serbest zamanlar sosyolojisi bağlamında

çocuk ve gençlere rehberlik verilmelidir.

4- Sosyometri uygulamaları: Sınıflarda "sosyometri" uygulamaları yaparak sınıftaki

toplumsal ilişki örüntüsünü ortaya çıkarmak ve sınıf öğretmenine danışmanlık yapmak

okul sosyoloğunun görevlerindendir. Sosyometri, sosyolojinin uygulama alanlarından

birisidir. Sosyometri uygulamasıyla sınıfın lideri, sınıftaki gruplaşmalar ve yalnız

öğrenciler vb. belirlenerek onlara gerekli rehberlik hizmeti verilmelidir.

5- Okul sistemini araştırmak ve halkla ilişkiler sürecini yönetmek: Sosyal bir kurum

olarak okulların yönetici, öğretmen, veli ve öğrencilerin etkileşimini araştırmak ve

tesis etmek. Okula yeni atanan öğretmenlerin ve öğrencilerin oryantasyon programını

yapmak. Okul yöneticileriyle öğretmenler arasındaki eşgüdümü ve ilişkiyi

güçlendirmek. Sosyal organizasyonlar düzenleyerek kurum kültürünü ve sosyal

ilişkileri artırmak. Okul-aile işbirliğini güçlendirmek ve yönlendirmek. Velilerin

isteklerini okul idaresine ve öğretmenlere, okul idaresinin ve öğretmenlerin isteklerini

de velilere aktarmak. Velilere verilecek konferanslar ve toplantılarla, hem çocuk ve

genç psikolojisi ve sosyolojisi hakkında bilgi vermek, hem de velilerin şiddet, alkol,

uyuşturucu ve internet bağımlılığı konularındaki bilgi ve farkındalığını artırmak

hedeflenmelidir. Okulun tanıtımını organize etmek. Öğrenci başarısını ve okulun

verimliliğini istatistiklerle ortaya çıkarmak. Yani, okulun halkla ilişkiler faaliyetini

organize etmek.

6- Sosyal hizmet ve yardım sürecini yönetmek. Dezavantajlı öğrenci ve ailelerine destek

ve yardım sağlamak için gerekli kurumlarla işbirliği yapmak. Uyuşturucu, sigara ve

internet bağımlılarını belirleyip onların tedavisi için yönlendirilmek. Bu bağlamda

“okul risk haritaları” çıkartılmalıdır. Şiddetin yoğun olduğu okul sisteminde, riskli

davranışlı öğrencilerin tespit edilip rehberlik ve psikiyatri eş güdümünde çözüm

üretmek. Türkiye’nin nüfusunun %75’i kentlerde yaşamaktadır. Türkiye’de köylülük

çözülmektedir. Kente göç edenlerin kente uyum süreci sorunlu olmaktadır. Gecekondu

kültürü ile ne köylü ne de kentli olabilen “yeni kentliler” için rehberlik önem

taşımaktadır. Özellikle gecekondu bölgelerindeki okullarda rehberlik servisinin

öncelikle okul sosyologları ile güçlendirilmesi gerekmektedir. Öğrenci başta olmak

üzere kente uyum sağlama sürecinde kadınlara ve ailenin bütün fertlerine okul

sosyoloğunun rehberlik yapması kente uyumu kolaylaştıracaktır.

7- Meslek rehberliği: Meslek seçiminin çocukluktan itibaren bilinçli yapılması

gerekmektedir. Öğrencilerin çoklu zekâ düzeylerine göre ilgi ve yetenekleri

keşfedilerek mesleğe yönlendirilmesinde rehberlik hizmetinin işlevi artırılmalıdır.

Okul sosyoloğu ile rehberlik öğretmeninin eşgüdümüyle mesleklerin tanıtılması,

mesleklerin toplumdaki yeri ve statüsünün meslekleri icra edenler tarafından 5

anlatılması bilinçli tercih için önem taşımaktadır. Meslekler sosyolojisi bağlamında

mesleklerin bütün özellikleri anlatılmalıdır.

Türkiye’de gençlerin hepsi, bırakın üniversiteyi, zorunlu olan ilköğretimden sonra lise

öğrenimini bile tamamlayamamakta veya hiç başlayamamaktadır. Türkiye’de liseyi

bitirenler de, üniversite kontenjanlarının yetersizliği nedeniyle üniversite eğitimi

alamamaktadır. 2013 Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sistemi’ne (ÖSYS ) toplam 1

milyon 923 bin 33 aday başvurmuştur. 2013-ÖSYS’ye, henüz bir ortaöğretim

kurumundan mezun olmayan 800 bin 810, ortaöğretim kurumundan mezun olan ve

geçmişte bir yükseköğretim programına yerleşmemiş 561 bin 460 ile önceki yıllarda

bir yükseköğretim programına yerleşmiş 560 bin 763 aday girmiştir. Halen

üniversitede öğrenim gören yarım milyon öğrencinin yeni bir bölüm kazanmak için

tekrar sınava girmesi, mutsuz bir gençlik kitlesini yansıtmaktadır. Bu oran aynı

zamanda, sadece üniversiteyi kazanmak için kazanan ve sonra tekrar istediği bölüme

girmek isteyenleri de ifade etmektedir. Meslek rehberliği tam anlamıyla verilmediği,

gencin kendisini, ilgilerini ve yeteneklerini tanıması için danışmanlık yeterince

yapılmadığı için mutsuz ve hedefsiz gençler yetiştirilmektedir. Bu bağlamda, mesleki

rehberliğin önemi daha fazla ortaya çıkmaktadır. Mesleki rehberlik de hem rehber

öğretmenin hem de okul sosyoloğunun birlikte yapacakları kolektif bir iştir.

8- Okula devam etme ve okullaşma oranının artırılması: Ülkemizde zorunlu eğitimin

12 yıla çıkartılmasına rağmen, kırsal alan ve gecekondu bölgelerinde özellikle kız

öğrenciler başta olmak üzere okula devam etme ve ilkokuldan sonra ortaokul ve liseye

gitme oranları düşmektedir. Öğrencilerin eğitim düzeyinin yükselmesi için öğrenci ve

ailelere rehberlik hizmeti verilmelidir. Okul sosyoloğu ve rehber öğretmeni, okula

devam ve öğrenim düzeyleri arasındaki geçiş oranlarını belirleyip, öğrenimini yarıda

kesenleri araştırıp okul sürecine katılmaları için çalışmalıdır. Okula devam etmeyen

çocuk ve gençler ile ailelerine gerekli sosyal destek sağlanmalıdır.

SONUÇ

Öğrencisi, velisi, öğretmeni ve yöneticileriyle sosyal bir sistem olan okul kurumunun

rehberlik hizmetinin sosyolojik bakış açısı, dolayısıyla “okul sosyoloğu” olmadan

yürütülmesi yetersiz kalmaktadır.

Milli Eğitim Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatında, RAM’larda ve liselerde öncelikli

olmak üzere, sırayla ortaokul ve ilkokulları da kapsayacak şekilde okulların rehberlik

servisinde okul sosyologlarının istihdamı için gerekli yönetsel düzenlemeleri

yapmalıdır.

Türkiye gibi hem tarım toplumu, hem sanayi toplumu hem de enformasyon toplumu

süreçlerinin, dolayısıyla geleneksel kültür, modern kültür ve post modern kültürün bir

arada yaşandığı bir ülkede, yeni yetişen kuşaklara Milli Eğitim Sisteminde hem

psikolojik hem de sosyolojik desteğin verilmesi önem taşımaktadır. Bunun için de

rehber öğretmenleri ile okul sosyologlarının eşgüdüm içerisinde görev yapmalarının

sağlanması Türkiye’nin geleceği için çağdaş bir atılım ve kazanım olacaktır. 6

KAYNAKÇA

Arslanoğlu, Fatma (2013): “Her Okula Bir Sosyolog”, Radikal Gazetesi, 30.07.2013.

Bağcı, Cahit (2009): Sosyologların İstihdam ve Kamuda Çalışanların Özlük Hakları Sorunu,

TBMM, Ankara.

Bayhan, Vehbi (2010): “Türkiye’de Sosyologların Kimliği ve Tanımlanma Sorunsalı”, Türk

Sosyologları ve Eserleri-I, Temel Tartışmalar, Sosyoloji Yıllığı 20, Editörler: Ertan EğribelUfuk Özcan, Kitabevi Yayınları, İstanbul.

Gökçe, Birsen (2011): “ Sosyoloji Derneği’nin 20.Yılı Etkinlikleri Açılış Konuşması”,

http://www.sosyolojidernegi.org.tr, (Erişim Tarihi: 15.06.2012).

Güçlü, Abbas (2013): “Okullardaki Şiddete Kim 'Dur!' Diyecek?, Milliyet Gazetesi,

03.02.2013.

Köse, Ali (2013): “Sosyologlar Rehberlik Araştırma Merkezlerine (Ram) İvedilikle Entegre

Edilmelidir”, www.yesoder.org, 23.07.2013.

Sklar, Bernard (1972): “The School Sociologist: A New Role for The Public School”, İnter

Chance, A Quarterly Rewiew of Education, Vol 3, No 4, pp79-86.

Solak, Adem (2012): Sosyologların İstihdamına Dair Araştırma Raporu 2012, Üsküdar

Üniversitesi, Şiddet ve Suçla Mücadele Uygulama ve Araştırma Merkezi (ŞİDAM),

Hayatboyu Eğitim ve Şiddetle Mücadele Derneği (HEGEM), İstanbul.

Şener, Sami (2012): "Türkiye'nin Sosyologlara İhtiyacı Var", Sosyologlar Derneği Basın

Bildirisi, 28.09.2012, İstanbul.

OKUL SOSYOLOĞU PROJESİ EYLEM PLANI

MEB Personel WhatsApp Kanalına Katıl!